LEED'de Aydınlatmanın Yeri

18 Mart 2011 | DOSYA 5. Sayı (Ocak - Şubat 2011)

Cemil Yaman LEED Faculty, LEED AP, BREEAM Assessor ERKE Tasarım Mühendislik San. ve Tic. Ltd. Şti. cemilyaman@erketasarim.com
Aynı işi gerçekleştirmek için daha az enerji kullanmak anlamına gelen enerji verimliliği, insan sağlığı, çevre ve ekonomi üçgeninde değerlendirildiğinde, bu konunun günümüzde  çok önem kazandığını görmekteyiz. Elektrik enerjisi üretiminde kullanılan fosil yakıtlar, CO2 içeriği bakımından çok zengin organik maddelerdir. Bu gazların kullanımı sonucunda açığa çıkan CO2 gazı atmosfere karışır ve bu gazın sera etkisi yaratması sonucunda dünya yüzeyinde küresel ısınma anlamına gelen sıcaklık artışı oluşur. Bilimadamlarının araştırmalarına göre, dünya iklim sisteminde değişikliklere neden olan küresel ısınmanın etkileri en yüksek zirvelerden okyanus derinliklerine, ekvatordan kutuplara kadar dünyanın her yerinde hissedilmekte, bu değişikliklere dayanamayan bitki ve hayvan türlerinin sayısında azalma veya tamamen yok olma gerçekleşmektedir. Küresel ısınma insan sağlığını da olumsuz etkilemekte ve iklim değişiklikleri kalp, solunum yolu, bulaşıcı, alerjik hastalıklar gibi sağlık sorunlarını tetikleyebilmektedir.
Fosil kaynakların her geçen gün azalması, ekolojik dengenin bozulması, insanoğlunu bu konuya duyarlı kılmış ve enerji etkin binaların tasarlanması ve inşa edilmesi konusunda çeşitli derecelendirme sistemleri oluşmuştur. Bunlardan biri de LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) Yeşil Bina derecelendirme sistemidir. Bu sistemin aydınlatma konusunda  enerji verimliliğine ciddi katkı sağlayacak yaklaşımları bulunmaktadır. Ülkemizde tüketilen toplam elektrik enerjisinin yüzde 20’sinin  aydınlatma aygıtları tarafından tüketilmekte olduğu düşünüldüğünde, verimli aydınlatma sistemlerinin önemi anlaşılmaktadır.
LEED Yeşil Bina derecelendirme sistemi, yeni yapılar için aydınlatma konusunu 3 ana başlık altında 3 konuda irdelemektedir.

1. Enerji ve Atmosfer:
Enerji ve atmosfer ana başlığı altında bir önkoşul (puan değeri olmayan ve uyulması zorunlu koşul) olan Minimum Enerji Performansı adlı alt başlık, mekanların aydınlatma gerekliliklerini belirler.
Burada ASHRAE (American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditinioning Engineers) standardının 9. bölümü baz alınmaktadır. ASHRAE, enerji etkin binaların minimum gerekliliklerini ortaya koyan Amerikan standardıdır.
Std.90.1-2007 Section 9, tüm iç ve dış aydınlatma sistemlerinin, farklı yapı alanlarında olması gereken “Aydınlatma Güç Yoğunluğu (LPD-Lighting Power Density)”nu tanımlamaktadır.
Örneğin Standart, açık ofis kullanım amaçlı bir mekanın LPD değerini max.1 W/ft2, bir tiyatronun performans sergilenen sahnesinin LPD değerini max.1,6 W/ft2 ile sınırlandırmaktadır.
Bu değerleri elde edebilmek için; mekan için gerekli aydınlık şiddetini sağlayacak aydınlatma sistemini en verimli armatürler ile tasarlamak ve tesis etmek gerekmektedir. Proje aşamasında, iç ve dış her mekanın aydınlatma hesabı ayrı ayrı yapılmaktadır.
Aynı ana başlık altında ele alınan 2.alt başlık Enerji Performansının Optimizasyonu’dur ve  puan değeri içermektedir. Bu noktada ASHRAE standardının 9. Bölümü’nde belirtilmiş olan LPD değerlerinden tasarruf etme oranıyla doğru orantılı olmak üzere, projenin alacağı puan belirlenmektedir. Tasarım aşamasında bina, enerji modelleme programında simüle edilir ve enerji tüketimi ortaya çıkarılır.
Yapı, tüm enerji sistemleriyle ASHRAE standardının belirlediği değerlerden Çizelge1’de belirlenen oranlarda tasarruf etmesi durumunda, Çizelge1’deki puanlara sahip olmaktadır.
Aydınlatma tasarımında verimli armatürler kullanarak, gün ışığı ve hareket gibi verileri değerlendiren aydınlatma kontrol sistemleri tasarlayarak aydınlatmada yüzde 80’lere varan tasarruf elde edilebilmektedir.
Bu kriterlerle, verimli enerji sistemlerinin tasarlandığı ve tesis edildiği yapıda, tüketim noktaları kategorize edilerek enerji tüketimlerinin ölçülmesi ve kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu konu Enerji ve Atmosfer ana başlığı altında, Ölçme ve Kontrol alt başlığıyla irdelenmektedir. Tüketim noktaları, aydınlatma, motor ve sürücü devreleri, iklimlendirme sistemleri, havalandırma sistemleri şeklinde kategorize edilerek ayrı ayrı enerji ölçümleri yapılmakta ve bu sayede tasarım aşamasında sağlanan enerji tasarrufunun işletme aşamasında da sürekliliği sağlanmaktadır.

2- Sürdürülebilir Alanlar:
Aydınlatma konusu, Sürdürülebilir Alanlar ana başlığı altında Işık Kirliliğinin Azaltılması alt başlığıyla ele alınmaktadır. Amaç, binadan ve dış saha sınırından dışarıya ışık geçişini minimize etmek ve bu sayede gecenin gizemini korumak, gece göz kamaşmasını ve ışık kirliliğini önlemektir.

Gereklilikler;
İç aydınlatma için iki gereklilik mevcut olup, birini uygulamak puan almak için yeterli olmaktadır.

1. İç aydınlatma armatürlerinin herbirinin maksimum Candela açıları katı yüzeylerle çakışmalı, dolayısıyla bu yolla, cam gibi şeffaf yüzeylerden yapı dışına ışık geçişi engellenmiş olmalıdır.
2. Tüm acil olmayan aydınlatma elemanlarıyla ilgili, iş saatleri dışında otomatik olarak devre dışı olabilecek şekilde bir sistem tasarlanmış olmalıdır.

Dış aydınlatma yalnızca güvenlik ve konfor amacıyla sağlanmalıdır. ASHRAE Std. 90. 1-2007  Section 9’da dış alanlar ve dış cephe aydınlatması için belirlenmiş olan LPD değerleri aşılmayacak şekilde dış aydınlatma tasarımı yapılmalıdır. Tüm projeler standartta belirtilmiş olan zonlamaya tabi tutulmakta ve bu zonlara uygun değerlendirmeler yapılmaktadır.

LZ1 (Aydınlatma zonu 1) -Karanlık-
Park ve kırsal alan aydınlatma zonudur. Maksimum yatay ve dikey aydınlık şiddeti, arazi sınırında 0.01 foot-candela değerinden büyük olmamalıdır. Armatürden çıkan lümen değerinin, aydınlatma direği doğrultusuna 90 dereceli açının üstündeki bir açıda yüzde 0 olması gerekmektedir.

LZ2 (Aydınlatma zonu 2) -Düşük-
Konut yerleşim alanları aydınlatma zonudur. Maksimum yatay ve dikey aydınlık şiddeti, arazi sınırında 0.1 foot-candela, arazi sınırından 10 feet ötede yatay aydınlık şiddeti 0.01 foot-candela değerinden büyük olmamalıdır. Armatürden çıkan lümen değerinin, aydınlatma direği doğrultusuna 90 dereceli açının üstündeki bir açıda yüzde 2’den fazla olmaması gerekmektedir.

LZ3 (Aydınlatma zonu 3) -Orta-
Ticari, endüstriyel alanlar ve yüksek yoğunluklu konut alanları aydınlatma zonudur. Maksimum yatay ve dikey aydınlık şiddeti, arazi sınırında 0.2 foot-candela, arazi sınırından 15 feet ötede yatay aydınlık şiddeti 0.01 foot-candela değerinden büyük olmamalıdır. Armatürden çıkan lümen değerinin aydınlatma direği doğrultusuna 90 dereceli açının üstündeki bir açıda yüzde 5’ten fazla olmaması gerekmektedir.

LZ4 (Aydınlatma zonu 4) -Yüksek-
Ana şehir merkezleri ve eğlence bölgeleri aydınlatma zonudur. Maksimum yatay ve dikey aydınlık şiddeti, arazi sınırında 0.6 foot-candela, arazi sınırından 15 feet ötede yatay aydınlık şiddeti 0.01 foot-candela değerinden büyük olmamalıdır. Armatürden çıkan lümen değerinin aydınlatma direği doğrultusuna 90 dereceli açının üstündeki bir açıda yüzde10’dan fazla olmaması gerekmektedir.

3- İç Mekan Kalitesi:
Aydınlatma konusu İç Mekan Kalitesi ana başlığı altında Aydınlatmanın Kontrol Edilebilirliği alt başlığıyla ele alınmaktadır.
Amaç; yapıdaki bireylere, kendi aydınlatma sistemlerini kontrol etme olanağı sunan yüksek seviyeli aydınlatma kontrol sistemi ile insanların üretkenliğini artırmak, konfor şartlarını iyileştirmek ve memnuniyetlerini sağlamaktır.
Gereklilik; yapıdaki bireylerin en az yüzde 90’ının kendi aydınlatma sistemini kontrol edebilmesini sağlamaktır.
Çok kullanıcı tarafından paylaşılan  konferans salonu, toplantı salonu, yemekhane gibi hacimlerde, kullanıcıların önceliklerine ve ihtiyaçlarına hizmet eden bir aydınlatma kontrolü tasarlamak gerekmektedir. Bu gerekliliği yerine getirme neticesinde 1 puan almak mümkün olabilmektedir.
Sonuç olarak; enerji etkin yapılar, insan sağlığı ve verimliliği açısından üst düzeyde konfora sahip, işletme giderleri açısından ucuz ve çevreye en az zararlı yapılardır. Verimli armatürleri kullanarak ve yapının kullanım amacına hizmet eden, konfor şartlarından ödün vermenin aksine mekandaki konfor düzeyini artıracak aydınlatma kontrol sistemleri tasarlayarak, aydınlatmada, yatırım ve işletme maliyetleri karşılaştırıldığında ortalama 2-3 yıl geri dönüş süreli yatırımlarla azımsanmayacak ciddi oranlarda enerji tasarrufu yapmak mümkündür.

Kaynaklar
-    USGBC LEED  Reference Guide for
    Green Building Design and Construction
-    ASHRAE Std.90.1-2007 Section 9
 

---

R E K L A M