Yeşil Bina Dergisi 45.Sayı (Eylül-Ekim 2017)

yesilbinadergisi.com Yeşil Bina / Eylül - Ekim 2017 41 3. RADONUN SAĞLIK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Radonun sağlık açısından tehlikeli olması ve sürekli olarak maruz kalınması durumlarında bina içi radon konsantras- yon değerlerinin tespit edilmesi gerek- mektedir. Ölçüm olmaksızın binalarda radon konsantrasyonu değerini tespit etmek mümkün değildir. Bina altlarında bulunan toprak ve kayaçlardaki farklı rad- yum konsantrasyonları başta olmak üzere birçok faktöre bağlı olarak bina içindeki radon konsantrasyonu değişim göster- mektedir. Birbirine çok yakın mesafelerde bulunan, hatta aynı kattaki dairelerde bile farklı değerler elde edilebilmesi mümkün- dür [5, 19]. Binalarda radon konsantrasyonunu etkileyen temel faktörler şunlardır: - İklim koşulları - İç-dış hava sıcaklık ve basınç farkı - Yerden yükseklik - Bina içinde kullanılan doğalgaz ve suyun özellikleri (radon miktarı, kullanım sıklığı vb.) - Toprakla temas eden yapının yüzey alanı ve yalıtım özelliği - Toprak ve yapı malzemesinin özellikleri (nem oranı, radon miktarı vb.) - Binanın havalandırma kapasitesi ve hacmi - Kullanıcıların yaşam alışkanlıkları [1, 20]. Tüm bu faktörlerin etkisiyle oluşan bina içi radon konsantrasyonu değerine, aktif ve pasif ölçüm yöntemleri kullanıla- rak ulaşılabilir. Elde edilecek sonuçlara göre gerekli düzenlemelerin yapılarak binanın radon gazından korunması, sağlık açısından büyük önem teşkil etmektedir. WHO (Dünya Sağlık Örgütü) ve EPA gibi kuruluşlar radonun kapalı mekanlarda risk oluşturduğu sınır değerleriyle ilgili belgeler yayınlamıştır. Bunlar, var olan yapılarda iyileştirmeye başlama ve yeni üretilecek yapılar için sınır değerlerine ilişkindir (Çizelge 3). Birçok ülkenin yürür- lükte olan radon programları bu düzen- lemelerin sonucunda biçimlendirilmiştir [21, 22]. Bina içinde biriken radon radyoaktif dönüşüme uğrar. Dönüşüm ürünleri gaz değil, katı parçaçıklardır. Bu parçacıkların bir kısmı havadaki tozlara ve su damlacık- larına tutunarak radyoaktif aerosoller oluş- tururlar. Solunan havayla birlikte vücuda giren bu radyoaktif aerosoller solunum yoluna yerleşerek, radyoaktif alfa ışıması yapar ve dokudaki DNA zincirini bozarlar. Vücut, bozulan dokuyu onarmaya çalışır- ken, radon gazına sürekli ve yoğun maruz kalınması sonucunda onarılamayan hüc- relerde oluşan tümörler akciğer kanserine neden olurlar [9, 11, 23]. Bazı araştırmalar çocukların solu- numlarının daha hızlı olması ve fiziksel aktivitelerinin daha çok olması nedeniyle yetişkinlere oranla radondan daha çok etkilendiklerini göstermektedir [14, 24]. Radon; asbest, arsenik ve benzen gibi A sınıfı kanserojen madde olarak kabul edilmektedir. Kapalı mekanlarda radon soluması solunum yetmezliği, baş ağrısı, öksürük vb. akut etkilere neden olmaz. Vücutta herhangi bir olumsuzluk gözlen- mediğinden radon etkisi kısa sürede fark edilemez. Radona maruz kalınan süre ve yapı içi radon düzeyinin artışıyla akciğer kanseri riski de artmaktadır (Çizelge 4) [4, 6]. İngiltere Ulusal Radyasyondan Korunma Komitesi (NRPB), İngiltere’deki yıllık toplam 41 bin akciğer kanserinden en az 2 bin 500’ünün, ABD Halk Sağlığı Servisi yıllık akciğer kanseri vakalarının, sigara içmeyenlerden 5.000, sigara içen- lerden ise 15 bininin, Uluslararası Rad- yasyondan Korunma Komisyonu (ICRP) ise toplam akciğer kanserlerinin yüzde 10’unun radon kaynaklı olduğunu belirt- mektedirler [1]. Bina içi havada bulunan partikül sayısının sigara içilmesi gibi bir nedenle Çizelge 3: Kapalı mekanlardaki radonun sınır değerleri [9, 17, 20]. Kurum Var olan yapılarda iyileştirmeye başlama sınır değeri (Bq/m 3 ) Yeni yapılar için sınır değeri (Bq/m 3 ) WHO 370 111 ICRP (Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu) 200 200 IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu) 200 200 EPA 148 148 ASHRAE (Amerikan Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Mühendisleri Birliği) - 37 TAEK 400 400 Çizelge 4: Yapı içi radon düzeyi ve etkilenim süresine bağlı olarak akciğer kanseri sebepli ölüm riski [17]. Yapı içi radon düzeyi (Bq/m 3 ) Etkilenim süresi (yıl) Akciğer kanseri ölümleri (%) 148 70 1-5 740 70 6-21 7400 70 44-77 7400 10 14-42