Yeşil Bina Dergisi 23. Sayı (Ocak-Şubat 2014)

YORUM Enerji Etkin Şehir Dış Aydınlatması Nasıl Olmalıdır? Dr. Serhat Özenç / Arif Künar VEN ESCO A.Ş. sürüş güvenliği ve dikey aydınlatma değer - leri hayati risk taşımaktadır. Bu doğrultuda çoğu zaman yüksek enerji yoğunluğu ile fazla aydınlatılan tesislerde dahi düzgün - lük ve diğer parametrelerin sağlanmaması nedeniyle sağlıklı görme koşullarının elde edilemediği görülmektedir. Dış-yol aydınlatma sistemleri konu - sunda modern-sağlıklı bir altyapıya sahip olduğumuz pek söylenemez. Fakat son 5-6 yıllık süreçte, şartname ve yönetmelik bazında iyileştirmeler ile belirli bir gelişimin yaşandığı da görülmektedir. Mevcut TEDAŞ şartnameleri, dağıtım şirketleri tarafından kullanılan ürünler için belirli bir iyileştirme sağlamış durumda olsa da, gerek kontrol ve denetimlerin eksikliği, gerekse mevcut satın alma-ihale (KİK, en düşük fiyat, uygulama şartnamelerinin olmayışı vb.) yaklaşımları nedeniyle halen istenilen seviyede bir iyi - leştirme olduğu söylenemez. Günümüz tesisat altyapılarında en yaygın kullanıma sahip 150 W HPS ışık kaynakları için mevcut “TEDAŞ MYD Şartnameleri”nin sunduğu performans limitleri esas alındığında, sistem verimliliği - nin toleranslar hariç 75 lm/W seviyelerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak çoğu noktada telaffuz edildiği üzere, modern altyapılara kıyasla yüzde 80’lik bir tasarruf elde edebilmek için 375 lm/W’lık sistem verimliliğine sahip bir altyapıya ihtiyaç var; ki bu, günümüz teknolojik limitleri dahilinde zaten imkansız - dır. Ancak taşra bölgelerinde genel sistem verimliliği 30-40 lm/W değerlerine düşen sistem altyapıları halen var olduğundan, bu noktalarda yüzde 50-70 seviyelerinde tasarruf edilmesi mümkündür. Dolayısıyla Türkiye’de mevcut altyapıda çok farklı teknik ve ekonomik performansa sahip ürünler olduğu düşünülerek öncelikle ve acilen mevcut durumun ölçülüp-analiz B inalar ve özellikle hastane, okul gibi özel yapıların-binaların, özel - likle de Yeşil Binaların-kampüslerin nasıl daha doğru-enerji etkin-sağlıklı insan biyolojisi-fizyolojisine uygun aydınlatılması gerektiği konusunda, bizim ve diğer sek - tör temsilcilerinin yazıları az da olsa Yeşil Bina Dergisi’nde yer almaya başlamıştır. Ancak, özellikle dış-yol-şehir aydınlatması konusunda benzer hassasiyet, dikkat ve özen maalesef yeterince gösterilmemekte, hatta ölçüm ve mevcut durumun harita - sının çıkarılması, doğru analiz ve fizibilite yapılmadan, sadece ürün odaklı dönüşüm yapılmaya çalışılmaktadır. Enerji verimliliği eğiliminin artmasının etkisiyle tüm sektörlerdeki ürün-sistem verimliliklerinde ciddi artışlar görülürken, bu konudaki en hızlı gelişim gösteren sektörlerden biri de aydınlatma olmuştur. Özellikle son 10 yılda teknik ve teknolojide yaşanılan hızlı değişimin sonucu olarak hem performans-konfor-fiyat hem de enerji verimliliği açısından çok daha iyi sonuçlar elde edilmektedir. Yeni nesil ışık kaynağı teknolojileri ve bunlarla uyumlu kontrol-otomasyon tek - nolojilerinin kullanımı ile yüksek oranda tasarruf-verimlilik ve performans artışı sağ - lamak mümkündür. Her ne kadar ciddi bir potansiyel söz konusu olsa da, genel olarak telaffuz edilen rakamların çoğunluğunun “pazarlama” amaçlı abartılmış değerler olduğu unutulmamalıdır. Çoğu zaman ilk akla gelen ürün odaklı tasarruf yaklaşımla - rının, “kontrol ve mühendislik” konularıyla entegre edilmediği sürece istenilen potan - siyele ulaşması da zaten mümkün ve doğru da değildir. Elbette ki dış aydınlatma sistemleri için uygulama başarısı, sadece enerji verimli - liği, aydınlık seviyesinin azlığı veya çokluğu ile sınırlı değildir. Sağlıklı görme koşulları, edilerek değerlendirilmesi ve öncelikli alan - ların-kullanılacak teknolojilerin belirlenmesi gerekmektedir. Avrupa standartları ile paralellik göste - ren TS EN13201 serisi standartları “EPDK Dış Aydınlatma Yönetmeliği’nin 5. mad - desinde de tanımlanmış olup, yolların bu standartlarda aydınlatılması konusunda mevcut düzenlemeler söz konusudur. Fakat uygulama denetimlerinin ve gerekli altyapı - nın olmaması nedeniyle tesislerin büyük bir kısmı gerekli kriterleri ya sağlamamakta ya da enerji tüketimi açısından israf boyutunda bir altyapı ile donatılmaktadır. Kimi zaman standartlar gereği çok düşük bir seviyede aydınlatılması yeterli olan alanların 4-5 katı seviyelerde aydınlatıldığı ya da güvenlik ve kullanım gereksinimleri nedeniyle yüksek aydınlık seviyesine ihtiyaç duyulan noktala - rın standartların çok altında ve güvenlik riski oluşturacak şekilde aydınlatılması sıklıkla karşılaşılan bir durumdur (Bkz. Resim 1, Resim 2 ve Resim 3). Bu durumun en temel sebebi, yol aydın - latmaları ile ilgili kapsamlı bir ölçüm ve değerlendirme çalışmasının yapılmamış olması ve geleneksel metotlar ile bu tarz bir çalışmanın da ciddi bir bütçe ve zaman gerektirmesidir. Ancak, son teknoloji özel aydınlatma-ışık ölçüm sistemleri (trafiği durdurmadan, kaza riskini bertaraf eden, hızlı ölçüm-hesaplama yapabilen yazılım- sistemlerle) ve iyi-doğru aydınlatma mühen - disliği ile bu çalışma yurtdışında ve artık ülkemizde de kısmen yapılabilmektedir. Günümüzde yolların aydınlatma hari - talarının ve yeterliliklerinin değerlendi - rilmesine olanak sunacak boyutta geniş kapsamlı bir çalışma yapılması, hem ilgili yönetmelik ve kanunların gerçek anlamda uygulanmasına hem de mevcut ve moder - nize edilmekte olan tesislerin yeterlilik ve verimliliklerinin değerlendirilmesine imkan 46 YEŞİL BİNA / ŞUBAT 2014