Yeşil Bina Dergisi 14. Sayı (Temmuz-Ağustos 2012)

48 YEŞİL BİNA / AĞUSTOS 2012 MAKALE gasını yemiş ve neredeyse tamamen “yoksullar için çamur kulübeler” ola - rak nitelenmiştir. Geçen birkaç on yılda yapılan bilimsel, mühendislik ve mimari çalışmalar toprak ile daha iyi performans sergileyen yeni ve modern yapılar inşa edilebileceğini göstermiştir [9]. Toprak malzemenin farklı bileşenlerle kompozit olarak kullanım şekillerinden biri olan kerpiç, üretim aşamasından kullanım ve tüketim aşamasına kadar en az enerji ihtiyacı olan, çevreye duyarlı ekolojik bir yapı malzemesidir. Bağlayıcısı doğadan elde edilen killi toprak olan kerpiç, gerek taşıyıcı malzeme, gerekse sıvama malze - mesi olarak kullanılabilen ekonomik bir malzemedir. Kullanımı en eski çağlar - dan günümüze kadar gelebilen, özellikle kırsal bölgeler için vazgeçilmez, maliyeti en az, üretimi tesis kurulmasını gerektir - meyen, bununla birlikte ısı yalıtım değeri yüksek bir malzemedir. Her mevsimde bina içindeki kullanıcıya en uygun yaşam koşullarını sağlar. Bu yönüyle ayrı bir ısı yalıtım malzemesine ihtiyaç bırakmayarak da ekonomi sağlamaktadır [10]. Bugün, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 40’ı hala kerpiç yapılarda yaşa - maktadır. Buna rağmen kerpiç yapı mal - zemesi olarak kültürel gelişim serüvenin - den zaferle çıkamamıştır. Günümüzün toplumsal değerlerine, estetik kaygılarına ve ön yargılara yenik düşmüştür. Değerli bulunmadığı halde yaygın kullanımı eko - nomik bir mecburiyettir. Üçüncü dünya ülkelerinde yapılan araştırmalar, tarihi kerpiç yapıların doğal şartlarla yok olmak - tan ziyade insanlar tarafından yıkılarak yok edildiklerini göstermektedir. Suya dayanıksız bir malzeme olmasından dolayı tercih edilmemesi önerilmektedir. Oysa, bir İngiliz deyişi basit koruma formülünü; “kerpiç bir evin ayakta kalabilmesi için iyi bir şapka (geniş saçaklı çatı) ve sağlam çizmeler (taş temeller) yeterlidir” şeklinde açıklamaktadır [11]. Taşın kullanımı: Doğaltaş, bir yapı malzemesi olarak kullanılmak üzere doğada neredeyse hazır halde bulunmak - tadır. Sadece taş ocağından çıkartmak ve işlemek için enerji gerekmektedir ve bu da diğer inşaat malzemeleri için gereken - den çok daha azdır. Doğaltaşlar genellikle ocaktan kesilerek çıkarılmaktadır. Kulla - nılmayan atıklar ise tekrar doğaya karış - maktadır. Doğaltaş ısıyı iyi soğurmaktadır. Binaların dışına kaplandığında binanın istenmeyen şekilde ısınmasını ve soğu - masını engellemektedir. Taş, özellikle Anadolu’da geleneksel mimari dokunun oluşmasında vazgeçilmez bir malzeme olmuş ve mimari oluşumun adeta en güçlü simgesi konumuna yükselmiştir. Geleneksel olarak taş, sahip olduğu özel - liklere ve kullanıldığı dönemdeki teknolo - jik imkanlara göre kullanılmıştır. Ekolojik yapı üretiminde de bölgesel olarak taş esaslı mimariye dönüş söz konusudur (Şekil 1-2). Kireç sıva: Kireç sıva ile ten gibi nefes alabilen yapılar tasarlamak mümkündür. Duvarların, yazın serin kışın ise sıcak işlenmiş olması, kullanıcının sağlığı açı - sından herhangi bir tehdit içermemek - tedir. Yapının üretildiği ürünler yapı içi havasını kirletebilir. Özellikle kompozit ahşapların üretiminde kullanılan uçucu organik bileşikler çeşitli sağlık sorunlarının gelişmesine sebep olabilmektedir. Malze - melerde kullanılan çeşitli uçucu organik bileşenler (benzen, formaldehit, ksilen, tolüen gibi) yapı içi hava kalitesi ve insan sağlığı açısından çeşitli sağlık sorunlarına sebep olabilmektedir [8]. Ekolojik yaklaşımlara göre doğru olan malzeme seçiminde, yapının bulunduğu topoğrafyanın sunduğu malzeme taş ise taşı, killi toprak ise kerpiçi, ormanlık ise ahşabı kullanmaktır. Geleneksel Malzeme Kullanımı Birkaç on yıldır ekolojik yaklaşımlarla üretilen yapılara bakıldığında yerel mal - zeme olarak genellikle geleneksel mal - zemelerden ahşap, taş, tuğla, kerpiç, kireç sıva, bitkisel kökenli (saman, saz kamışı) malzemeler ve camın kullanıl - dığı görülmektedir. Çeşitli Avrupa ülke - lerinde de gerçekleşen projelerde ahşap karkas aralığı kerpiç ile doldurularak ve dış cepheleri de saz kamış ile kaplanarak duvarlar oluşturulmaktadır. Saz kamışı ile sağlanan ısı yalıtımının üzerine ise tercihe göre kireç bir sıva ya da ahşap kaplama uygulanmaktadır. Geleneksel malzeme - ler; maliyet, nakliye, farklılık arayışları, çevre dostu ve sağlık gibi olumlu özel - liklerinin yanında yapı fiziği açısından da yapıya ve yapı kullanıcısına gerekli kon - for koşullarının sağlanmasında yardımcı olmaktadır. Yeşil, ekolojik, enerji etkin yapı olarak tanımlanan uygulanmış pro - jelerde yerel malzeme seçimi ve kullanımı bu açıdan değerlendirildiğinde; Toprağın kullanımı: Toprak, mima - rinin kendisi kadar eski ve tarım kadar uzun bir süredir insan kültürünün bir par - çası olan doğal bir kaynaktır. Ancak, bu kıymetli geleneğe rağmen toprak mimarisi 21. yüzyılda güvensiz ve sağlıksız dam - Şekil 1-2. Yerel kaynaklı taşın yapılarda kullanımına Çanakkale Ayvacık ve Büyükhusun’dan örnekler [12-13].